Τίτλος: Ποια είναι τα καλύτερα παιχνίδια ζωγραφικής που συνδυάζουν μάθηση και διασκέδαση;
Γράφει η Χαρά Κουκουράκη, Παιγνιοθεραπεύτρια, Παιδοψυχολόγος, Ψυχολόγος.
(https://www.projectparenting.gr/expert/chara-koukouraki/)
Η θετική επίδραση που έχει η τέχνη στην καλλιέργεια της ψυχής, του σώματος, της επικοινωνίας και του νου, συνδυαστικά με την ελευθερία έκφρασης που προσφέρει, την καθιστά κατάλληλο εργαλείο διδασκαλίας και βιωματικής μάθησης.
Η συμβολή της ζωγραφικής στη γνωστική, σωματική, κοινωνική και συναισθηματική ανάπτυξη
Η ζωγραφική αποτελεί, βάσει ερευνών, έναν ισχυρό τρόπο ενίσχυσης της μνήμης, καθώς το άτομο επεξεργάζεται πληροφορίες με πολλούς τρόπους. Όταν σχεδιάζουμε δουλεύουν ταυτόχρονα η κιναισθητική μνήμη μέσω των χεριών και των επαναλαμβανόμενων κινήσεων που αυτά πράττουν, η οπτική παρατήρηση και μνήμη μέσω της όρασης και της ανάκλησης εικόνων και η σημασιολογική μνήμη, που επικαλείται όταν ασχολούμαστε με τη δημιουργία νοήματος. Αυτή η συνδυαστική κωδικοποίηση μιας εικόνας στη μνήμη αυξάνει τις νευρικές συνάψεις του εγκεφάλου και, κατά συνέπεια, την πιθανότητα να ανακαλούμε ταχύτερα και με ευκολία τις έννοιες που σχεδιάζουμε.
Πέραν της μνήμης, η ζωγραφική, αναπτύσσει και ανώτερες γνωστικές δεξιότητες, όπως η σύνθεση, ο αποκλεισμός, η παρατήρηση, η κατανόηση και εκτέλεση οδηγιών, η κριτική σκέψη, η φαντασία. Ζωγραφίζοντας εξασκούμε την εστίαση σε λεπτομέρειες και την παρατηρητικότητά μας. Μαθαίνουμε να απομονώνουμε μέρη από ένα σύνολο και να συνδυάζουμε διαφορετικά στοιχεία για να συνθέσουμε ένα μεγαλύτερο αποτέλεσμα. Παρατηρούμε άλλους καλλιτέχνες που δημιουργούν, παίρνουμε στοιχεία από την τεχνοτροπία τους και συνθέτουμε ένα δικό μας αποτέλεσμα. Αξιολογούμε και απορρίπτουμε ή υιοθετούμε τεχνικές που έχουμε δοκιμάσει και έχουν παράγει ένα πετυχημένο ή αποτυχημένο αποτέλεσμα. Η δημιουργία εικόνων που προκύπτει μέσα από σύνθεση ή έμπνευση άλλων εικόνων καλλιεργεί τη δημιουργικότητα, τη φαντασία και την ευελιξία σκέψης. Επίσης, η λεπτή κινητικότητα, η δεξιοτεχνία των άκρων και ο αμφίπλευρος συντονισμός εξασκούνται στο μέγιστο μέσα από τις εικαστικές τέχνες. Αλλά και η παρατήρηση μιας ζωγραφιάς προϋποθέτει πολλές δεξιότητες, όπως την οπτική διεργασία, την αναλυτική σκέψη, τις ερωτήσεις-κλειδιά, τον έλεγχο των υποθέσεων, τη λεκτική επιχειρηματολογία.
Η ζωγραφική αποτελεί ένα μέσο βουβής επικοινωνίας. Μέσα από τον καμβά ο καλλιτέχνης επικοινωνεί τον συναισθηματικό του κόσμο, τις ιδέες, τις αξίες, τις εμπειρίες του. Αλλά και ο παρατηρητής του έργου, καλείται να αφήσει την παθητική του στάση και να δραστηριοποιηθεί προκειμένου να το κατανοήσει, να το ανα-δημιουργήσει και να το απολαύσει. Γίνεται, έτσι, αποδέκτης ενός μηνύματος, το οποίο αποκωδικοποιεί με οδηγό την φαντασία και τις δικές του εμπειρίες. Έτσι, ανοίγονται κανάλια επικοινωνίας μεταξύ αγνώστων ατόμων, κινητοποιούνται και μεταδίδονται κοινωνικά και προσωπικά μηνύματα, συναισθήματα, στάσεις και αντιλήψεις. Οδηγός αυτής της επικοινωνίας αποτελεί η ελευθερία έκφρασης και ο σεβασμός στη μοναδικότητα του καλλιτέχνη και του παρατηρητή. Φυσικά, η χαρά της δημιουργίας και η παρατήρηση της αυτοεξέλιξης του καλλιτέχνη συνεισφέρουν στην καλή ψυχική υγεία, την αυτοεκτίμηση και αυτογνωσία του ατόμου.
H χρήση της ζωγραφικής στην εκπαιδευτική διαδικασία
Η εκπαίδευση μέσω της τέχνης, αλλά και η αξιοποίηση της τέχνης στην εκπαίδευση αποτελεί βασικό στοιχείο της διαθεματικής και πολυεπίπεδης μάθησης και έχει μεγάλο όφελος για τους μαθητές. Συντελεί στην καλύτερη κατανόηση του εαυτού τους, των άλλων ανθρώπων και του κόσμου. Ο στόχος δεν είναι μόνο η απομνημόνευση κάποιας πληροφορίας και γνώσης, αλλά οι μαθητές, επίσης, να μάθουν να παρατηρούν, να ερευνούν, να πειραματιστούν, να φανταστούν και να κάνουν τους δικούς τους συσχετισμούς. Επιθυμητό αποτέλεσμα είναι η ενθάρρυνση της ανακάλυψης, η σύγκριση, ο στοχασμός, η κριτική και δημιουργική σκέψη, έτσι ώστε τελικά ο μαθητής να διαμορφώσει το δικό του σύστημα αξιών.
Η ενασχόληση με τη ζωγραφική συμβάλλει στην ανάπτυξη τεσσάρων γνωστικών λειτουργιών, που όλες μαζί προωθούν τη γενικότερη γνωστική ανάπτυξη του μαθητή. Αυτές είναι η γνωστική ευελιξία, η ενοποίηση της γνώσης, η φαντασιακή σκέψη και η αντίληψη της αισθητικής αξίας της Τέχνης. Ταυτόχρονα, συνεισφέρει στην προσωπική ανάπτυξη των μαθητών με το να διαμορφώνει τη νοοτροπία τους, τις στάσεις, τις αξίες και τις πεποιθήσεις τους, κάνοντάς τους πιο ικανούς να κατανοούν και να αντιμετωπίζουν τον κόσμο γύρω τους. Καθώς τα έργα τέχνης ασκούν πνευματική επίδραση και επιδέχονται πολλαπλές ερμηνείες, ενθαρρύνουν τη δημιουργία ποικίλων συνδέσεων με κοινωνικά θέματα, φιλοσοφικές θέσεις και απόψεις, χαρακτηριστικά της τυπικής δομής και προσωπικές ανησυχίες και συμβάλλουν στη δημιουργία πολιτισμού. Επίσης, η ζωγραφική καλλιεργεί διαφορετικούς τρόπους συλλογισμού, δεν απαιτεί μια σωστή απάντηση και βοηθάει τους μαθητές να καταλήξουν σε διαφορετικές, παρά σε όμοιες λύσεις. Παράλληλα, ενθαρρύνει την εξερεύνηση του αβέβαιου και την αποδοχή της ασάφειας.
Αυτές οι ιδιότητες την καθιστούν ιδανικό μέσο μάθησης για μαθητές με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες, καθώς δεν απαιτεί ομοιομορφία, αλλά αναδεικνύει τη μοναδικότητα και συμβάλλει στη διαφορετική μεθοδολογική προσέγγιση ενός θέματος. Η στείρα και αυστηρή σε πλαίσια μάθηση αποτελεί τροχοπέδη για την εκπαίδευση και την ψυχοσυναισθηματική ανάπτυξης των παιδιών με ιδιαίτερες ανάγκες μάθησης.
Πρακτικές ιδέες για «εκπαιδευτική» ζωγραφική και παιχνίδια ζωγραφικής που συνδυάζουν μάθηση και διασκέδαση
Ωθήστε τους μικρούς μαθητές να κρατούν σημειώσεις ζωγραφίζοντας, χρησιμοποιώντας σύμβολα για τις δραστηριότητες, τις ευθύνες, τις σκέψεις τους. Προτρέψτε τους, επίσης, αντί να αγοράζουν χάρτες και να εκτυπώνουν αφίσες, να τα δημιουργούν μόνοι τους. Παροτρύνετέ τους να εικονογραφήσουν τα αγαπημένα τους βιβλία ή τα διηγήματα που οι ίδιοι γράφουν. Μπορούν, ακόμα, να δημιουργήσουν βιβλία κόμικς, που απαιτούν λιγότερο λεξιλόγιο. Μαρκαδόροι με αρώματα θα συμβάλλουν σε αυτή την πολυαισθητηριακή, γνωστική και δημιουργική, μαθησιακή εμπειρία.
Τα παιδιά αγαπούν τις σκιτσομαχίες. Στόχος είναι, μέσα σε συγκεκριμένο χρόνο, δύο παίκτες από δύο ομάδες, να σχεδιάσουν μια λέξη που τους δίνεται και η ομάδα που θα τη μαντέψει πρώτη να κερδίσει πόντο. Πιο εξελιγμένη εναλλακτική του παιχνιδιού, που εξασκεί τον οπτικοκινητικό συντονισμό, είναι το επιτραπέζιο Picasso, στο οποίο οι σκιτσογραφίες γίνονται με τη μύτη και όχι με το χέρι.
Λατρεύουν, επίσης, τις ζωγραφιές έκπληξη, που καλούνται να ξεσκεπάσουν! Αρχικά, ζωγραφίζουν με κηρομπογιές το σχέδιο που επιθυμούν και στη συνέχεια το καλύπτουν με ένα χρώμα τέμπερας. Όταν η τέμπερα στεγνώσει, ένα άλλο παιδί ξύνει με ξυλάκι για σουβλάκια την τέμπερα και αποκαλύπτει την κρυμμένη ζωγραφιά.
Εξαιρετικό εργαλείο ζωγραφικής για παιδιά σχολικής ηλικίας, που επιζητούν περισσότερη έμπνευση και καινοτομία, αποτελεί ο αερογράφος, με τον οποίο δημιουργούν έργα γκράφιτι σε διάφορες επιφάνειες, όπως χαρτί ή ύφασμα. Μπορούν, έτσι, να δημιουργήσουν και χειροποίητα δώρα για τους φίλους τους, όπως τυπωμένα μπλουζάκια ή τσάντες. Αγαπημένο αξεσουάρ ζωγραφικής για τις ηλικίες αυτές είναι και ο σπειρογράφος, ο οποίος βασίζεται σε εργαλεία σχεδίασης με εμβληματικούς τροχούς και δακτυλίους συνδυάζοντας τις θεμελιώδεις αρχές καλλιτεχνικών και μαθηματικών.
Στα παιδιά αρέσει πολύ να βάφουν τα παιχνίδια τους για να τους δώσουν νέα πνοή. Για να αποφύγετε το να «καταστραφούν» αγαπημένα παιχνίδια των παιδιών στα πλαίσια των καλλιτεχνικών τους ανησυχιών, προτιμήστε σετ συμβολικού παιχνιδιού που μπορούν τα παιδιά να τα ζωγραφίσουν, να παίξουν μαζί τους και στη συνέχεια να τα ξεπλύνουν και να τα καθαρίσουν.
Και για τους μικρούς καλλιτέχνες, προτιμήστε τους πίνακες δημιουργικής ζωγραφικής, με τους οποίους τα παιδιά μπορούν να χρωματίσουν ξανά και ξανά τις ίδιες χρωμοσελίδες. Αυτό το επαναχρησιμοποιούμενο μπλοκ δραστηριοτήτων είναι ό,τι χρειάζονται οι γονείς για να προσφέρουν στα παιδιά προσχολικής ηλικίας δημιουργικό χρόνο εύκολα ακόμα και όταν ταξιδεύουν.
Βιβλιογραφία
Cassirrer, E. (1994). Η παιδευτική αξία της Τέχνης, μετάφρ. Γερ. Λυκιαρδόπουλος. Αθήνα, Έρασμος
Dryden, G. and Vos, J. (2000). Η επανάσταση της μάθησης. Αθήνα, Εκδόσεις Αλκαίου
Efland, A. (2002). Art and Cognition. Integrating the Visual Arts in the Curriculum. New York, Teachers College, Columbia University
Deri, R. (2005). Ανακαλύπτω τις τεχνικές ζωγραφικής. Σαββάλας
Deri, R. (2005). Εικαστικές τεχνοτροπίες. Σαββάλας
Eisner, E. (2002). The Arts and the Creation of Mind. New Haven & London, Yale University Press
Fernandes, M. A., Wammes, J. D., & Meade, M. E. (2018). The Surprisingly Powerful Influence of Drawing on Memory. Current Directions in Psychological Science, 27(5), 302-308. https://doi.org/10.1177/0963721418755385
Fowler, C. (1996). Strong Arts, Strong Schools. New York, Oxford University Press
Lipson L. Η, (Ed.) (2005). Artistic Ways of Knowing: Expanded opportunities for teaching and learning. New Directions for Adult and Continuing Education, no 107. San Francisco, Jossey-Bass
Perkins, D. (1994). The Intelligent Eye. Learning to Think by Looking at Art. Los Angeles, The J. Paul Getty Trust
Wick, R. K. (2000). Γιοχάννες Ίττεν, Η εικαστική παιδαγωγική ως ολιστική παιδαγωγική, μετάφρ: Στέλλα Μπεκιάρη. Αθήνα, Ένωση Καθηγητών Καλλιτεχνικών Μαθημάτων, Press Line
Wimmer, M. (2022). Ο πλήρης οδηγός για την παιδική ζωγραφική. Ουρφούρι
Βάος, Α. (2008) Μαθήματα διδακτικής εικαστικών Τεχνών. Αθήνα, Εκδόσεις Τόπος
Κόκκος, Α & συνεργάτες. (2011). Εκπαίδευση μέσα από τις Τέχνες. Αθήνα, Μεταίχμιο
