Ποιος είναι ο ρόλος των χαρακτήρων και των ιστοριών στην ανάπτυξη της δημιουργική σκέψης και φαντασίας στα παιδιά;
Γράφει η Χαρά Κουκουράκη, Ψυχολόγος, Παιδοψυχολόγος, Παιγνιοθεραπεύτρια
Αν μια φράση μπορεί να αναδείξει την αξία της φαντασίας και της δημιουργικής σκέψης είναι αυτή του Albert Einstein, «Η λογική θα σε πάει από το Α στο Ω. Η φαντασία θα σε πάει παντού!». Το να έχει κανείς φαντασία σημαίνει να βλέπει τον κόσμο στην ολότητά του με μια αδιάκοπη και αυθόρμητη ροή εικόνων. Οι ιστορίες και οι χαρακτήρες αυτών παίζουν καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της σκέψης και της φαντασίας των παιδιών. Παραμύθια, λαϊκές ιστορίες, μύθοι, κλασικοί και σύγχρονοι ήρωες προσφέρουν στα παιδιά διασκέδαση, ψυχοσυναισθηματική ανάπτυξη και πολύτιμες δεξιότητες σκέψης.
Για ποιο λόγο οι χαρακτήρες των ιστοριών ασκούν τόσο μεγάλη έλξη στα παιδιά και με ποια χαρακτηριστικά τους ταυτίζονται
Οι ήρωες των παραμυθιών, είτε πρόκειται για ανθρώπινα, είτε για φανταστικά όντα, φέρουν εξαιρετικές σωματικές ικανότητες, πνευματικές και υπερφυσικές δυνάμεις, οι οποίες καθηλώνουν, εμπνέουν και μαγεύουν τα παιδιά.
Συχνά, τα παιδιά ταυτίζονται μαζί τους για την αδικία που βιώνουν και τις δυσκολίες ζωής που καλούνται να αντιμετωπίσουν. Ο αγώνας για δικαιοσύνη καλλιεργεί υψηλό αξιακό επίπεδο στα παιδιά.
Οι δυσκολίες του ήρωα προσδίδουν μια ευαλωτότητα ανθρώπινη, οικεία, με την οποία ταυτίζονται τα παιδιά, όταν πιέζονται και δυσκολεύονται. Όμως, με την επιμονή και την τόλμη τους, δίνουν θάρρος και αισιοδοξία στα παιδιά να καταπολεμήσουν τους φόβους τους και το μήνυμα, πως όσες δυσκολίες κι αν περάσουν μπορούν στο τέλος να νικήσουν και να δικαιωθούν. Ταυτόχρονα, καλλιεργούν στα παιδιά την εργατικότητα και την φιλοπονία, έναντι της οκνηρίας και της παραίτησης.
Από 3 ετών, η μαγεία που διέπει τα παραμύθια και οι υπερφυσικές δυνατότητες των χαρακτήρων εξάπτουν τη φαντασία των παιδιών, αφού επιτρέπουν τη λύση των προβλημάτων ανέκοπα και άμεσα.
Η σκοτεινή πλευρά των «κακών» ηρώων είναι δελεαστική για τα παιδιά που πιέζονται και θέλουν να υπερβούν τα όρια. Αντίστοιχα, παιδιά που βιώνουν θυμό ταυτίζονται με τον επιθετικό ήρωα και αντιλαμβάνονται πως όλα τα συναισθήματα είναι κομμάτι της ζωής. Πολλές φορές, μέσα από τα παθήματα των χαρακτήρων, κατανοούν τι σημαίνει λανθασμένη έκφραση συναισθήματος και μαθαίνουν να εκφράζονται και να συμπεριφέρονται με τρόπο αποδεκτό. Στον ασφαλή χώρο της φαντασίας, τα παιδιά μπορούν να έρθουν σε επαφή με όλο αυτό το φάσμα των «απαγορευμένων», σκοτεινών συναισθημάτων και αντιδράσεων, χωρίς να υφίστανται τις οδυνηρές συνέπειες της επίπληξης ή της απόρριψης από τους σημαντικούς άλλους.
Παιδιά με άγχος, κατάθλιψη, διαταραχή μετατραυματικού στρες (PTSD) και άλλες διαταραχές, όταν σχετίζονται με έναν υπερήρωα, νιώθουν ότι δεν είναι μόνα στον αγώνα τους. Αισθάνονται πιο δυνατά και γενναία.
Οι ήρωες στις ιστορίες πραγματεύονται θέματα που απασχολούν τα παιδιά, όπως η κοινωνικοποίηση, η συναισθηματική αυτονόμηση, οι σχέσεις με τους άλλους. Με έναν κατανοητό και σαφή τρόπο, οι ήρωες των παραμυθιών απαντούν σε θεμελιώδη ερωτήματα των παιδιών, τα οδηγούν να βρουν λύσεις στα δικά τους προβλήματα και μεταφέρουν σημαντικές γνώσεις και πληροφορίες για τη ζωή. Οι συναισθηματικές αυτές διεργασίες διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην δόμηση της ψυχοσυναισθηματικής ανάπτυξης του παιδιού και προσδίδουν στους χαρακτήρες των ιστοριών αίσθηση οικειότητας, η οποία συμβάλλει στο να συνδέονται μαζί τους τα παιδιά.
Πώς οι ήρωες και οι ιστορίες τους συμβάλλουν στην ανάπτυξη της φαντασίας και της δημιουργικής σκέψης
Οι ήρωες των ιστοριών και οι αφηγήσεις τους διευκολύνουν την ανάπτυξη της συμβολικής σκέψης, των ικανοτήτων αναπαράστασης και της ψυχικής επεξεργασίας των γεγονότων της ζωής, σε επίπεδο φαντασίας. Τα στοιχεία αυτά αποτελούν την βάση για την ανάπτυξη δημιουργικής σκέψης και συναισθηματικής νοημοσύνης. Κατά τη διάρκεια και μετά την αφήγηση, τα παιδιά, σκέφτονται τον ήρωα να ζει τις περιπέτειες της ιστορίας που άκουσαν, μετατρέποντας έτσι, τον λόγο, σε σύμβολα και εικόνες. Όσο μεγαλώνουν, ξεκινούν να φαντάζονται και δημιουργούν τις δικές τους ιστορίες, εμπλέκοντας ήρωες και γεγονότα από διαφορετικά παραμύθια ή εμπνέονται κάτι εντελώς πρωτότυπο, πέρα από τα όρια της καθημερινής πραγματικότητας. Η μαγεία, τα μυστηριώδη μέρη και άτομα και οι απρόσμενες εξελίξεις των παραμυθιών διεγείρουν το μυαλό των παιδιών, ενισχύοντας τη δημιουργική σκέψη και τη δυνατότητά τους να δημιουργούν νέους κόσμους και να εφευρίσκουν λύσεις. Όσο περισσότερο έρχονται σε επαφή με ιστορίες και ήρωες, τόσο περισσότερα ερεθίσματα έχουν να σκέφτονται δημιουργικά και να αναπτύσσουν τη φαντασία τους. Τους δίνεται η ευκαιρία να εξερευνήσουν τις δικές τους ιδέες και να καλλιεργήσουν τη δημιουργικότητά τους.
Παράλληλα, τα παιδιά μπαίνοντας στη θέση του ήρωα, κατανοούν τα συναισθήματα, τις σκέψεις και τις δυσκολίες των άλλων, ενισχύοντας έτσι την ενσυναίσθησή τους, την αποδοχή της διαφορετικής σκέψης και την ευελιξία να κατανοούν και να φιλτράρουν τις σκέψεις και τα συναισθήματα των άλλων. Στην ανάπτυξη κριτικής σκέψης συμβάλουν και οι δύσκολες αποφάσεις για τα διλήμματα και ηθικά ερωτήματα που απασχολούν συχνά τους ήρωες των ιστοριών.
Η ίδια η τεχνική της αφήγησης των ιστοριών συμβάλλει στην ενεργοποίηση της συμβολικής σκέψης, αντίληψης, φαντασίας, μνήμης, προσοχής, ενισχύοντας τις γνωστικές και εγκεφαλικές διεργασίες του παιδιού. Επίσης, η δραματοποίηση ιστοριών λειτουργεί ως μια πρώιμη μορφή ψυχοσυναισθηματικής, γνωστικής και κοινωνικής διδασκαλίας και μάθησης. Στον ονειρικό κόσμο των ιστοριών τα γεγονότα εκτυλίσσονται σε έναν ενδιάμεσο χώρο μεταξύ φαντασίας και πραγματικότητας. Εκεί, η μαγική σκέψη του παιδιού βρίσκει μια πρόσφορη διέξοδο και του επιτρέπεται να κινηθεί σε έναν ονειρικό κόσμο, χωρίς περιορισμούς και ματαιώσεις.
Καλλιεργώντας τη δημιουργική σκέψη των παιδιών αφυπνίζουμε την έμφυτη τάση τους για μάθηση. Διευρύνουν τις γνώσεις τους και τις γνωστικές τους δεξιότητες, όπως η κριτική σκέψη, η οργάνωση σκέψης, η κατανόηση και εκτέλεση εντολών και οι δεξιότητες λήψης αποφάσεων. Η φαντασία βοηθά στην ενσωμάτωση της εμπειρίας στη μαθησιακή διαδικασία και αναπτύσσεται ένας ευέλικτος και διαφορετικός τρόπος σκέψης, που επιτρέπει την επίλυση των πραγματικών προβλημάτων στη ζωή αργότερα.
Τι ιδιαίτερο έχουν οι ήρωες από τα Στρουμφάκια
Πολυαγαπημένοι ήρωες των παιδιών είναι τα μικρά, περίεργα μπλε πλασματάκια, τα στρουμφάκια. Οι μικροί, μπλε, ήρωες, δεν διασκεδάζουν απλώς τα παιδιά, αλλά δίνουν πολύτιμα μαθήματα ζωής.
Οι πολλοί διαφορετικοί χαρακτήρες των ιστοριών τους, δίνουν τη δυνατότητα να αναγνωρίσουμε τον εαυτό μας σε πολλούς από αυτούς. Άλλοτε γινόμαστε γκρινιάρηδες, άλλοτε βαριόμαστε να ξυπνήσουμε, σαν τον Χουζούρη. Τα παιδιά δεν ταυτίζονται πάντα με ένα συγκεκριμένο Στρουμφάκι. Κατ’ επέκταση, αναγνωρίζουν την πολυπλοκότητα του χαρακτήρα τους και συμφιλιώνονται με την αυτοεικόνα τους. Μαθαίνουν να αγαπούν όχι μόνο τα προτερήματα αλλά και τα ελαττώματά τους, γιατί όλα συνθέτουν την προσωπικότητά τους.
Το Στρουμφοχωριό καλλιεργεί την έννοια της κοινότητας, στην οποία, όλοι συνυπάρχουν αρμονικά. Τα Στρουμφάκια διδάσκουν τι σημαίνει επίλυση συγκρούσεων και τη σπουδαιότητα του να σεβόμαστε και να αποδεχόμαστε τον άλλο, όσο διαφορετικός κι αν είναι από εμάς. Πώς, αυτά που μας ενώνουν είναι περισσότερα από αυτά που μας χωρίζουν.
Η συνύπαρξη διαφορετικών, ετερόκλητων στοιχείων στο Στρουμφοχωριό βοηθάει τα παιδιά να οικειοποιηθούν και αποδεχτούν τη διαφορετικότητα. Όχι μόνο, από τους διαφορετικούς χαρακτήρες των Στρουμφς, αλλά και των διαφορετικών εθίμων και τρόπου ζωής της κοινότητάς τους, π.χ. οι γάμοι είναι σπάνιοι, ο ελεύθερος χρόνος απεριόριστος. Κι έτσι, τα παιδιά, παίρνουν ερεθίσματα να οραματιστούν μια κοινότητα διαφορετική από τις συνηθισμένες, όπου οι νόρμες ανατρέπονται και τα εμποδια ξεπερνιούνται.
Πώς θα αξιοποιήσουμε τους αγαπημένους χαρακτήρες των παιδιών για να καλλιεργήσουν την φαντασία και την δημιουργική τους σκέψη
Οι ιστορίες και οι χαρακτήρες εμπνέουν τα παιδιά να δημιουργήσουν τις δικές τους ιστορίες μέσα από το παιχνίδι ρόλων, τη ζωγραφική και τη θεατρική αναπαράσταση. Έτσι, εξερευνούν τις δικές τους ιδέες και καλλιεργούν τη δημιουργικότητά τους.
Από τη βρεφική ηλικία τα απαλά, λούτρινα Στρουμφάκια εισάγουν τα παιδιά με ασφάλεια στον κόσμο του διαφορετικού και του φανταστικού, ενεργοποιώντας την αίσθηση της αφής, της όρασης και προσφέροντας συναισθηματική ασφάλεια και ηρεμία μέσω της αγκαλιάς.
Από βρεφική ηλικία, επίσης, τα παιδιά απολαμβάνουν τις αφηγήσεις ιστοριών, ιδιαίτερα, όταν συνοδεύονται από βιβλία με πλούσια εικονογράφηση. Μέσω της εικόνας, οπτικοποιούν τα ακουστικά ερεθίσματα και παίρνουν έναυσμα να δημιουργήσουν τις δικές τους φανταστικές, εικονογραφημένες ιστορίες σε επόμενο στάδιο. Ιδιαίτερα αγαπητά στα παιδιά προσχολικής ηλικίας είναι και τα αυτοκόλλητα με τους αγαπημένους τους ήρωες, ιδιαίτερα, όταν τα λαμβάνουν ως επιβράβευση.
Οι αγαπημένοι ήρωες υπάρχουν σε όλα τα αντικείμενα της καθημερινότητας ενός παιδιού, κάνοντας τις βαρετές διαδικασίες, όπως το πλύσιμο των δοντιών, το ντύσιμο, το σχολείο, πιο δελεαστικές. Ακόμα και τα βαρετά λαχανικά γίνονται νόστιμη λιχουδιά όταν παρουσιαστούν σε σχήμα Στρουμφάκι ή ως το αγαπημένο φαγητό της Κοκκινοσκουφίτσας.
Από 3 ετών τα παιδιά μπορούν, πλέον, με φιγούρες δράσης από τους αγαπημένους τους ήρωες (smurfs-στρουμφάκια αστεία φιγούρα, smurfs-στρουμφάκια φιγούρα σε φακελάκι) και ποικίλα αξεσουάρ (πυροσβεστική σετ παιχνιδιού στρουμφ, smurfs-στρουμφάκια μαγικό σπίτι) να διαδραματίσουν στιγμές από την καθημερινή ζωή. Στη συνέχεια, θα εμπνευστούν πρωτότυπα σενάρια και θα δημιουργήσουν πλήθος φανταστικών ιστοριών, αναπτύσσοντας την δημιουργική σκέψη.
Μεγάλο μέρος της ζωής των παιδιών αποτελούν και οι δραματοποιημένες, ηρωικές περιπέτειες. Αξεσουάρ φτιαγμένα από χαρτί, σεντόνια που μετατρέπονται σε κάπες και όπλα από μπουκάλια, εμπνέονται από τα ίδια τα παιδιά και τα μεταμορφώνουν στους αγαπημένους τους ήρωες. Αποτελούν μέρος των φανταστικών και δημιουργικών σεναρίων που φτιάχνουν στο μυαλό τους πριν την δράση και την ενεργοποίηση των υπερδυνάμεών τους.
Βιβλιογραφία
Bettelheim, Μ. (1995). Η Γοητεία των Παραμυθιών. Μια Ψυχαναλυτική Προσέγγιση. Γλάρος
Brun, B., Pedersen, E. & Runderg, M. (1993). Symbols of the Soul. Therapy and Guidance through Fairy Tales. Jessica Kingsley Publisher
Cooper, J.C. (2007). Ο Θαυμαστός κόσμος των παραμυθιών. Αλληγορίες της Εσωτερικής ζωής. Πορεία προς την Ωριμότητα. (ε’ έκδοση). Θυμάρι
Duffy, B. (2006). Supporting Creativity and Imagination in the Early Years. Open University Press
Gersie, A. & King, N. (1992). Story making in Education and Therapy. (2nd ed). Jessica Kingsley Publishe
Jung, C. & Kerenyi, C. (2008). Η Επιστήμη της Μυθολογίας. Ιάμβλιχος
Say yes to the press (Ιούνιος, 2022). Πολύτιμα μαθήματα Ζωής από τα στρουμφάκια! Say yes to the press. https://sayyestothepress.gr/2022/06/polytima-mathimata-zois-apo-ta-stroymfakia/
Wang, S. (2009). The Power of Magical Thinking. Research Shows the Importance of Imagination in Children’s Cognitive Development. The Wall Street Journal
Κουρκούτας, Η. (2010). Ψυχαναλυτική προσέγγιση των παραμυθιών και η χρήση παιδικών ιστοριών στην Ψυχοθεραπεία και την Ειδική Αγωγή. Στο Πουρκός, Μ (επιμ). Τέχνη Παιχνίδι Αφήγηση. Ψυχολογικές και Ψυχοπαιδαγωγικές Διαστάσεις, 481-521.
Μακρή, Φ. (Ιούνιος, 2019). Στρουμφ: Τα αγαπημένα καρτου της δεκαετίας του 1980! Maxmag. https://maxmag.gr/afieromata/stroymf/
